Op woensdag 26 oktober 2022 vierde Vlozo haar 30 jarig jubileum samen met haar leden, partners, politici, collega's en vrienden. Op het programma stond een toespraak van plaatsvervangend Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Benjamin Dalle, een panelgesprek met Lieven De Maesschalck, Marjan Maes en Nico De Witte onder leiding van presentator Dennis van den Buijs.
Hieronder vindt u de toespraak van Gedelegeerd Bestuurder Johan Staes. Staes schetst de grote trends en uitdagingen. Daarbovenop schuift hij vijf assen naar voor die volgens hem niet mogen ontbreken in een 'futureproof' masterplan voor de ouderenzorg in Vlaanderen.
Geachte mijnheer de minister,
Beste volksvertegenwoordigers,
Vlozo-leden en -partners, collega’s en vrienden,
Ik ben blij dat jullie hier vandaag samen met ons de dertigste verjaardag vieren van Vlozo, het Vlaams Onafhankelijk Zorgnetwerk. Bedankt ook aan de mensen van de Waerboom om ons zo hartelijk te ontvangen op deze schitterende locatie.
Minister Crevits, bevoegd voor Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, heeft zich verontschuldigd voor vanavond. Maar haar collega-minister Benjamin Dalle is hier om de honneurs voor haar waar te nemen. Dankjewel daarvoor, mijnheer Dalle, en wens mevrouw Crevits vanwege heel Vlozo en iedereen hier in de zaal veel beterschap toe.
Beste vrienden,
30 jaar. Voor een tiener lijkt het een eeuwigheid, voor heel wat onder ons lijkt het vooral een eeuwigheid geleden. Wie 30 wordt, heeft best al wat om op terug te kijken. Dat geldt absoluut ook voor onze federatie. Maar wees gerust, ik heb me voorgenomen om niet nostalgisch te worden tijdens deze speech Daar is straks nog genoeg tijd voor.
Wat ik wél nu wil doen, is de mensen bedanken die Vlozo de voorbije jaren letterlijk hebben grootgebracht. Dat bent u, onze leden voor wie we het al 30 jaar doen.
Aan alle ándere mensen in de zaal: als jullie straks iemand willen bedanken voor hopelijk een knaller van een feest, dan zijn jullie bij hén aan het juiste adres! Geef hun gerust nu al een warm applaus.
Dames en heren,
Wat ons vanavond samenbrengt, is onze passie voor ouderenzorg. We hebben allemaal hetzelfde doel voor ogen: iedereen hier vanavond wil dat elke Vlaamse burger op een waardige manier ouder kan worden.
Om dat mogelijk te maken, hebben we elkaar nodig: beleidsmakers, koepelfederaties, vakbonden en werkgeversorganisaties. Allemaal hebben we een stukje van de puzzel in handen. En dat betekent ook dat niemand van ons de puzzel op zijn eentje kan leggen.
Valt de puzzel überhaupt nog succesvol te leggen, denken sommigen nu misschien? Als je afgaat op de berichtgeving, zou je er inderdaad aan beginnen te twijfelen. “Over de ouderenzorg niets dan negatiefs”, lijkt het devies soms wel. En toch kijk ik met Vlozo optimistisch naar de toekomst.
Ja, de uitdagingen zijn enorm. En ja, het samenkomen van problemen op de korte en op de lange termijn maken keuzes des te moeilijker.
Maar, beste mensen, naast alle uitdagingen zie ik ook heel veel kansen. Kansen om verder te innoveren, om ons aanbod voor oudere burgers te diversifiëren, om de stem van de bewoner of de patiënt meer te laten doorwegen, om medewerkers op het terrein extra te ondersteunen, om ondernemerschap een stem te geven, om te participeren in co-creatie met het beleid.
Op elk van die vlakken kunnen én zullen we vooruitgang boeken als sector. En elke succesvolle stap daarbij moeten we aangrijpen om opnieuw positief over de ouderenzorg te communiceren. Want niets werkt zo aanstekelijk als het besef dat je beter en beter doet.
Dames en heren,
Een gedetailleerde opsomming van de uitdagingen waar de ouderenzorg voor staat, ga ik hier niet geven. Maar het is belangrijk om de grote trends te zien die momenteel samenkomen.
Aan de vraagzijde heb je de zorgnood die blijft toenemen. Vlaanderen telt steeds meer oudere burgers en steeds meer mensen hebben ook twee of meer chronische aandoeningen terzelfdertijd. Meer nog dan vandaag zullen we in de toekomst geconfronteerd worden met degeneratieve ziektes en dementie.
De capaciteit van families om oudere familieleden thuis op te vangen en te verzorgen is de afgelopen decennia drastisch afgenomen. Het is duidelijk dat we meer residentiële en gespecialiseerde ouderenzorg nodig hebben.
Maar … het grote probleem is dat het aanbod in onze sector net krímpt. Als federatie zien we helaas zeer goed hoe moeilijk zorgvoorzieningen het vandaag hebben om vacatures in te vullen. Als we niets doen, zal dat personeelstekort alleen maar toenemen.
Een hele generatie zorgpersoneel maakt zich op om met pensioen te gaan terwijl nieuwe verpleeg- en zorgkundigen slechts mondjesmaat instromen.
De nieuwe generatie ouderen, de babyboomers, hebben heel andere behoeften en hogere eisen naar kwaliteit en beleving. Het is duidelijk dat het almaar lastiger zal worden om toegankelijke en kwaliteitsvolle ouderenzorg te blijven garanderen in Vlaanderen.
Dat geldt niet alleen voor Vlaanderen. In quasi alle Europese landen kampt de ouderenzorg met gelijkaardige uitdagingen. Een paar maand geleden titelde The Economist: “Can rich countries care for the old without going bust?”
De auteur verwees daarin onder andere naar prognoses uit Nederland. Onze noorderburen verwachten dat het aandeel van het Bruto Binnenlands Product (BBP) dat Nederland spendeert aan ouderenzorg bij ongewijzigd beleid tegen 2050 zal verdubbelen. Om aan de stijgende zorgvraag tegemoet te komen, voorspellen ze dat tegen 2050 1 op de 3 actieve burgers in de zorg tewerkgesteld moet zijn. Ja, dat hebben jullie goed gehoord, 1 op de 3!
Maar terug naar Vlaanderen. En dan richt ik me even tot de beleidsmakers hier vanavond aanwezig.
Heren en dames, de sector heeft het heel moeilijk en is het vingerwijzen zoals vorige week in een pano-reportage meer dan beu. We vinden vandaag amper nog mensen die in de zorgsector willen werken. 1 op 10 van onze leden heeft al een opnamestop ingevoerd, 1 op 5 zal er de komende maanden noodgedwongen één moeten invoeren.
De inflatie zal dit jaar eindigen op meer dan 9%. De spilindex zal 5x overschreden zijn. De prijzen voor gas, voor elektriciteit, voor voeding, voor schoonmaak, voor wasserij blijven maar stijgen. Dat zet druk op de bedrijfsmodellen van zorgvoorzieningen. Investeringen worden noodgedwongen uitgesteld.
Dames en heren,
Dat is de realiteit en zijn de vooruitzichten waarmee we vandaag leven. Prettig is dat besef niet, zeker niet voor zorgbehoevende ouderen en voor de mensen die in de ouderenzorg werken.
Toch belet dat niet dat vandaag honderden directeurs, woonassistenten en duizenden professionals zich dagelijks smijten in de zorg om onze bewoners, residenten, een zorgeloze en fijne ouwe dag te bezorgen.
Ik heb het al gezegd, beste mensen, ondanks alles blijf ik optimistisch. Waarom? Omdat ik zie dat er, ook al wordt het niet makkelijk, wel degelijk oplossingen zijn. En omdat ik vaststel dat de sense of urgency toeneemt. Steeds meer mensen worden zich ervan bewust dat we investeren in de ouderenzorg niet later moeten doen, niet straks, maar nu. Dat momentum moeten we met zijn allen aangrijpen om te doen wat nodig is.
Dames en heren,
Beste beleidsmakers,
Beste leden en andere stakeholders,
Doen wat nodig is, dat is exact wat we willen met Vlozo. Daarom hebben we de voorbije maanden samen met onze leden hard gewerkt rond vijf assen. Vijf assen die volgens ons niet kunnen ontbreken in een futureproof masterplan voor de ouderenzorg in Vlaanderen.
“Einddoel” van dat masterplan: ervoor zorgen dat elke oudere burger in Vlaanderen kan rekenen op een kwalitatief hoogstaand, een betaalbaar en een gediversifieerd aanbod in de ouderenzorg. Vandaag, morgen én binnen 20 jaar.
Maar wat zijn die vijf assen nu?
1. Eerst en vooral pleiten we ervoor om de ouderen écht aan het stuur te zetten van hun leven en zorgbegeleiding. Niet enkel in theorie maar ook in de praktijk. Anders gezegd: we moeten definitief de omslag maken van aanbod- naar vraaggestuurde en persoonsgerichte zorg.
Want zeg nu zelf: hoe kan zorg echt zinvol zijn als ze geen of onvoldoende rekening houdt met de noden, de verwachtingen en de eisen van de persoon voor wie ze is bestemd?
We moeten erop vertrouwen dat mensen en hun omgeving zelf het best weten wat ze nodig hebben. En als iemand moeite heeft om dat te bepalen of aan te geven, moeten we hun bij de hand nemen. Niet om te beslissen in hun plaats – paternalisme hoort niet thuis in de zorg van vandaag – wel om samen na te gaan wat de oudere persoon in kwestie echt nodig heeft en wil.
Die verschuiving van een aanbod- naar een vraaggestuurde zorg gaat het best gepaard met incentives vanuit de overheid voor zorgvoorzieningen die hun verantwoordelijkheid nemen en kwalitatieve, persoonsgerichte zorg organiseren. Zo creëren we een positieve dynamiek in de sector om die shift te versnellen.
2. Een tweede krachtlijn die we naar voren schuiven, druist op het eerste gezicht misschien wat in tegen wat je vandaag overal hoort. “Thuis is het best”, waarbij de oudere persoon zo lang mogelijk in de thuisomgeving moet kunnen blijven. Met Vlozo zeggen we daarop: ja, MAAR. “Thuis” staat voor veel meer dan de muren van een eigen huis. Het is een plek waar mensen zich fysiek en psychisch veilig voelen. Helaas is de thuisomgeving voor heel wat oudere mensen een eenzame plaats waar ze op weinig of geen zorg en sociale contacten kunnen rekenen. Voor die mensen staat “thuisblijven” synoniem voor een staat van eenzame opsluiting. Dat zeggen onderzoekers van de KU Leuven intussen ook. Beleidsmakers moeten zich daar goed bewust van zijn.
Zolang mogelijk thuisblijven heeft volgens ons enkel zin als het fysiek en psychologisch verantwoord is. Met Vlozo pleiten we voor een veel diverser aanbod, met naast woonzorgcentra en assistentiewoningen ook cohousing- en andere kleinschalige wooninitiatieven. De ouderenzorg hoort vandaag veel meer te zijn dan een zwart-witopdeling “thuis vs. rusthuis”.
Daarom is het belangrijk dat de Vlaamse overheid nieuwe woonvormen stimuleert via een transparant, regelluw kwaliteitskader en een duidelijke financiering.
Én dat ze 65-plussers aanmoedigt om vroeg genoeg na te denken over die woonvormen die het beste aansluiten bij de manier waarop ze later willen wonen en leven.
Dames en heren,
3. Onze derde krachtlijn zal niemand in de zaal verrassen: we moeten absoluut verder inzetten op een faire en voldoende hoge financiering van de Vlaamse ouderenzorg.
De voorbije jaren zijn er enorme inspanningen geleverd om een gelijk speelveld te creëren voor de verschillende types voorzieningen.
Maar de verschillende actoren op het terrein op dezelfde manier behandelen maakt een financiering nog niet fair. Een faire financiering is ook een financiering die zorgondernemers voldoende ruimte geeft om betaalbare en kwaliteitsvolle ouderenzorg te organiseren. En zoals iedereen weet, knelt het schoentje daar nog.
Met kunst- en vliegwerk houdt de sector zich voorlopig nog min of meer recht. Maar het is duidelijk dat zoiets structureel niet houdbaar is. Zonder extra middelen wordt het vroeg of laat voor iedereen op het terrein onmogelijk om voldoende te investeren in een kwalitatief, duurzaam aanbod voor bewoners en medewerkers.
We pleiten daarom voor een nieuw financieringsmodel voor de sector, gestoeld op drie pijlers:
een basisfinanciering voor ouderenzorgvoorzieningen om hun werking op lange termijn te verzekeren;
een persoonsvolgende financiering voor de bewoner waarmee die de zorgkosten in een ouderenzorgvoorziening kan betalen;
en ten slotte een voldoende hoog pensioen om de niet-zorggerelateerde kosten te betalen.
4. Wat ook niet kan ontbreken in een Vlaams masterplan voor de ouderenzorg, is de personeelskwestie. Dat is de vierde krachtlijn waar we met Vlozo op werken. Kwaliteitsvolle ouderenzorg staat of valt met de beschikbaarheid van voldoende, goed opgeleide en gemotiveerde medewerkers.
Ik heb het groeiende personeelstekort in de sector al aangeraakt. Dat is helaas een feit. Net zoals het een feit is dat dat tekort de komende jaren alleen maar zal toenemen als er niets verandert aan het beleid.
We vragen de betrokken overheden daarom om van de ouderenzorg opnieuw een aantrekkelijke sector te maken voor werknemers. Imagocampagnes kunnen daarbij helpen, maar met woorden alleen komen we er niet. Om genoeg mensen aan te trekken én te houden, hebben we concrete maatregelen nodig die zin geven in een job in de ouderenzorg. En dat van de verschillende overheden, op een gecoördineerde manier.
Daarnaast hopen we dat de Vlaamse en federale regering samen werk maken van een verregaande flexibilisering van de personeelsnormen via de nodige wettelijke aanpassingen. Dat zorgmedewerkers met uitgebreide bevoegdheden hun job kunnen invullen en erkenning krijgen voor hun werk.
5. Dames en heren, de vijfde en laatste as is er één die we met Vlozo enorm belangrijk vinden: innovatie én implementatie van die innovatie.
Innovatie in de zorgsector wordt nog te vaak als een “extra” beschouwd. Maar daarmee gaan we voorbij aan het feit dat innoveren een noodzaak is. Een concreet voorbeeld: zonder innovatie zullen investeringen in extra handen aan het bed het personeelstekort in de ouderenzorg niet oplossen. Waarom? Omdat de noden veel sneller stijgen dan onze handen kunnen volgen. Ja, ook als we extra handen vinden. Om de noden op te vangen, zullen we nieuwe recepten moeten zoeken. En daar ligt een sleutelrol voor innovatie.
Innovatie, moet én zal ons helpen om per “paar handen” meer en betere zorg te bieden aan meer mensen. Zonder aan warmte in te boeten!
Want dat hoor je vaak: mensen stellen “warme zorg” tegenover “koude technologie”. Maar dat is een valse tegenstelling. Het gaat helemaal niet over zorg versus technologie. Wel over zorg én technologie. En technologie die we op de juiste manier inzetten, zal ons net helpen om warmere zorg te bieden.
Tenminste: als we resoluut kiezen om structureel tijd en middelen vrij te maken voor innovatie, als we zorgorganisaties en bedrijven ademruimte geven om te experimenteren in plaats van hen te verstikken in regels én als we ook durven te investeren in de implementatie van goede innovatieve oplossingen. Want dat laatste vergeten we al eens: nieuwe oplossingen uittesten in een proefproject is een grote uitdaging, maar ze daarna structureel en op grotere schaal implementeren is een minstens even grote challenge.
Dames en heren,
Binnen elk van die vijf assen liggen er kansen om van de Vlaamse ouderenzorg opnieuw een positief verhaal te maken. Daar zijn we met Vlozo van overtuigd. Maar dat zal de nodige durf vragen.
We hebben vandaag onvoldoende financiële buffers om de gevolgen van de vergrijzing en de crisis op te vangen. Dat betekent dat overheden in ons land de komende jaren zwaar zullen moeten saneren. En saneren, dat betekent keuzes maken.
In dit land hebben we de traditie om voor de weg van de minste weerstand te kiezen. Met de kaasschaafmethode wordt op elk domein een beetje bespaard, in de hoop dat niemand te hard roept. Maar die methode botst op haar limieten. Ze levert te weinig op en ze staat structurele hervormingen in de weg.
Als we een sector als de ouderenzorg cruciaal vinden, dan moeten we resoluut durven kiezen om die te vrijwaren van besparingen en er zelfs net éxtra in te investeren. Zoiets zal in eerste instantie misschien veel weerstand oproepen, maar het is aan de politiek om visie te tonen op sleutelmomenten.
Als we straks nog kwalitatieve en betaalbare ouderenzorg willen aanbieden, moeten we nú cruciale knopen doorhakken.
Met Vlozo staan we alvast klaar om mee onze schouders onder dat verhaal te zetten.
Dankjewel allemaal.
