Vrijheidsbeperkende maatregelen in de ouderenzorg

emiliewillems6
Jun 12
2 min read

Op 19 mei 2025 publiceerde het Vlaams Mensenrechteninstituut een handreiking over vrijheidsbeperkende maatregelen in de ouderenzorg. De publicatie pleit resoluut voor een menswaardige en fixatiearme benadering van zorg, met respect voor de fundamentele mensenrechten van ouderen.

⚖️ Evenwicht tussen veiligheid en autonomie

De handreiking stelt het gangbare veiligheidsdenken in de ouderenzorg ter discussie. Fixaties — zoals bedhekken, onrustgordels of kalmerende medicatie — worden vaak routinematig ingezet ter preventie van valincidenten of dwaalgedrag. Toch hebben deze maatregelen zware fysieke en psychologische gevolgen: van doorligwonden tot gevoelens van vernedering en onmacht. Het Vlaams Mensenrechteninstituut stelt duidelijk dat vrijheid, zelfbeschikking en waardigheid minstens even belangrijk zijn als veiligheid.

📜 Wettelijk en ethisch kader

Op basis van Belgische en Europese mensenrechtenverdragen benadrukt de handreiking dat fixatie enkel toegestaan is na geïnformeerde toestemming of in acute noodsituaties. De zorggebruiker moet duidelijk geïnformeerd worden over alternatieven en de gevolgen van een maatregel. In geval van wilsonbekwaamheid, is schriftelijke toestemming van een vertegenwoordiger vereist — tenzij de oudere zich daar expliciet tegen verzet.

📉 Positieve evolutie, maar weg is lang

Hoewel steeds meer woonzorgcentra een fixatiearm beleid voeren, blijft het gebruik wijdverspreid. In 2023 onderging 14,5% van de bewoners in Vlaamse woonzorgcentra overdag minstens één van de negen gemonitorde fixatievormen; ’s nachts was dat 30%. Jaarlijks is er wel een daling van gemiddeld 1,72% (2018–2023De handreiking ziet dit als een positieve trend, maar waarschuwt dat structurele steun nodig is van overheden, familie, personeel en samenleving.

🔎 Aandachtspunten voor de sector

Het Vlaams Mensenrechteninstituut reikt concrete aanbevelingen aan:

Informed consent & evaluatie: fixatie enkel als laatste redmiddel, mét duidelijke uitleg en schriftelijke instemming.
Zorginfrastructuur: ruimte voor beweging, rust, en veilige omgeving is cruciaal.
Sensibilisering & vorming: verhoog het bewustzijn rond negatieve effecten van fixatie, ook bij familieleden.
Alternatieven & technologie: investeer in oplossingen zoals sensoren of bewegingsmelders — mits proportioneel en privacy vriendelijk.
Inspectie & ondersteuning: geef zorgverleners duidelijke richtlijnen en vertrouwen om handelingsverlegenheid te vermijden.

🧭 Oproep tot collectieve verantwoordelijkheid

Fixatiearm beleid vraagt om een zorgcultuur die inzet op vertrouwen, maatwerk en participatie. Dit is niet enkel een opdracht voor zorgvoorzieningen, maar voor ons allemaal. Een menswaardige ouderenzorg respecteert het recht van ouderen om vrij, veilig en in waardigheid te leven.

📄Voor wie het volledige document wil nalezen: de handreiking is beschikbaar op de website van het Vlaams Mensenrechten Instituut of te lezen in bijlage (PDF) hieronder.