Opinie De Tijd: Echte verandering groeit onderaan

Bij Vlozo geloven we dat échte verandering begint van onderuit. Niet door harder te trekken aan de touwtjes, maar door de wortels water te geven. Lees het opiniestuk van Emily Verté vandaag in De Tijd: een pleidooi voor vertrouwen en vernieuwing van binnenuit (publicatie 30/04/2025).

Waarom echte zorgverandering onderaan groeit

“We veranderen vooral de verpakking, niet de inhoud.”

De Dag van de Arbeid herinnert ons eraan dat echte kracht in het dagelijks werk ligt. En dat de vele kleintjes samen tot iets groots kunnen leiden. Een besef dat amper aanwezig is in de ouderenzorg.

We hebben het in vergaderruimtes graag over verandering – hertekenen, herstructureren, hernoemen. Zorgproeftuinen. Netwerkzorg. Zorgregio’s. Pilootprojecten. Telkens weer structuren boven structuren. Nieuwe vaten, vaak oude wijn.

We doen alsof we telkens iets nieuws bedenken. Maar wie goed kijkt, ziet vooral patronen die zich blijven herhalen. Al sinds de jaren ’80 roepen we om meer samenwerking, minder hokjes, betere afstemming. Waarom voelen dan zoveel mensen op het terrein geen verschil? Waarom ervaren zorgverstrekkers vooral méér administratie, méér overleg, méér plannen?

Gesprekken boven hoofden

“Zorgverstrekkers horen de plannen, maar voelen ze niet.”

Wie het zorgdebat volgt, hoort vaak dezelfde stemmen. Ziet dezelfde machtsstructuren. Voelt zelden echte beweging. Zorgverleners zelf – woonleefbegeleiders, huisartsen, verpleegkundigen, mantelzorgers – staan erbij en kijken ernaar. Net zij die het systeem dag na dag draaiende houden, worden zelden betrokken bij de vernieuwing ervan.

Precies daar, in die dagelijkse realiteit, ligt de kiem voor de ware verandering. Alleen, wij luisteren niet.

Niet méér praten, maar anders kijken

“Verandering begint niet aan vergadertafels, maar aan ontbijttafels.”

Misschien moeten we eens stoppen met vergaderen over verandering. Misschien moeten we gewoon anders leren kijken. Niet jagen op het grote gebaar, maar de kleine bewegingen zien. In de gangen van woonzorgcentra, op het ritme van ochtendrondes, zie ik het telkens opnieuw: échte beweging ontstaat niet uit dure plannen, maar uit mensen die iets anders proberen.

Zoals het team in een woonzorgcentrum dat bewoners elke dag laat kiezen wat ze willen als ontbijt– een kleine ingreep, die hun gevoel van autonomie zichtbaar versterkt. Of Sarah, een praktijkassistent uit Gent, die elke maand haar risicopatiënten opbelt. Zo voorkomt ze crisissen voor ze ontstaan. Of Yasmin, een verpleegkundige die een collega meekrijgt in een nieuw systeem om bewonersfeedback te verzamelen. Geen beleidsdocumenten. Geen taskforces. Gewoon: kleine acties. Micro-innovaties.

Micro-innovaties als motor van verandering

“Grote hervormingen falen waar kleine acties slagen.”

Micro-innovaties zijn geen revolutionaire ideeën. Ze vragen geen miljoenen of reorganisaties. Ze zijn net krachtig omdat ze klein, haalbaar en gedragen zijn. Ze vertrekken vanuit mensen die de zorg of hulp geven. Ze zijn ingebed in de eigen context.

Daar waar grote hervormingen vaak stranden in goede bedoelingen en dikke rapporten slagen zij erin échte verandering te brengen, voelbaar in de praktijk. Ook recent onderzoek naar de implementatie van innovaties in zorg en welzijn bevestigt dat.

Micro-innovatie is ook een moreel kompas. Het laat zien dat wie zorg-en hulpverleent ook eigenaarschap mag nemen. Dat ze niet alleen uitvoeren maar ook mogen sturen. Dat kwaliteit en vernieuwing niet enkel vertrekken van bovenaf, maar ontstaan uit vakmanschap op de vloer, elke dag opnieuw.

Van boardroom naar zorgvloer: duurzaamheid en verantwoordelijkheid

“Duurzaamheid is mensenwerk, geen rapport.”

Steeds meer zorg- en welzijnsorganisaties spreken over maatschappelijke verantwoordelijkheid, over CSR of ESG-doelstellingen. Maar laten we die abstracte principes niet enkel in beleidsteksten zetten, maar ook tot leven brengen op de werkvloer.

Een organisatie die ruimte geeft aan micro-innovaties is er één die verantwoordelijkheid deelt. Die erkent dat zorg en welzijn relationeel is, menselijk, en dus voortdurend in beweging. Die duurzaamheid niet alleen zoekt in groene KPI’s en gestandaardiseerde processen, maar in gedrag, cultuur en betrokkenheid.

Geef ruimte aan zij die het doen

“Wie verandering wil, moet durven vertrouwen. Op anderen én op zichzelf.”

Het is tijd om het debat terug te brengen naar waar zorg en welzijn gebeurt. Niet om stemmen aan de top te vervangen, maar om ze aan te vullen met de stemmen van zij die het elke dag doen. Door ruimte te maken voor micro-innovatie, erkennen we hun expertise. Door hen te vertrouwen, versnellen we verandering. En door klein te beginnen, bouwen we aan iets groots. Geen controlerende modellen. Geen druk van boven. Wel kracht van binnenuit.

“Wie het systeem wil veranderen, hoeft niet harder te trekken aan de touwtjes bovenaan. Soms is het genoeg om de wortels water te geven.”

Emily Verté is doctor in zorgorganisatie en -beleid, en inhoudelijk directeur bij Vlozo.